Typy czynów zabronionych

W prawie karnym typ czynu zabronionego to inaczej mówiąc schemat pewnej grupy zachowań, nazywanych czynami zabronionymi. Typ czynu zabronionego określa po prostu wspólne cechy charakterystyczne tych zachowań. Na przykład czynem zabronionym jest zachowanie zakazane w akcie normatywnym o randze ustawowej. Wyróżniamy przestępstwa podstawowe, typ kwalifikowany oraz typ uprzywilejowany.

Typy – krótka charakterystyka

Typ czynu zabronionego, którego działania wykazują zwiększoną szkodliwość społeczność względem typu podstawowego jest nazywany typem kwalifikowanym i z reguły jest zagrożony karą surowszą niż jego podstawowy typ. Typ uprzywilejowany to typ, który wykazuje się zmniejszoną szkodliwością społeczną i jest zagrożony karą niższą niż jego podstawowy typ.

Przedawnienie

Przedawnienie odnosi się do dwóch aspektów: przedawnienia karalności przestępstwa oraz przedawnienia wykonania kary.

Przedawnienie karalności przestępstwa następuje, gdy upływ terminów powoduje ustanie karalności czynu. W praktyce oznacza to, że po wyznaczonej dacie nie można wszcząć postępowania karnego o konkretne przestępstwo, a prowadzone postępowanie należy umorzyć. Karalność przestępstwa następuje po upływie kolejno: 30 lat (zbrodnia zabójstwa), 20 lat (inna zbrodnia), 15 lat (występek, zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat), 10 lat (występek, zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata), 5 lat (pozostałe występki). Bardzo ważną informacją jest to, że zbrodnie przeciwko ludzkości oraz zbrodnie wojenne nie ulegają przedawnieniu!

Przedawnienie wykonania kary oznacza w praktyce, że po upływie terminów nie można wykonać kary orzeczonej wobec osoby, która została skazana za przestępstwo. Wykonalność orzeczeń ustaje, jeżeli od daty uprawomocnienia wyroku upłynęło kolejny: 30 lat (skazanie na karę pozbawienia wolności przekraczającą lat 5), 15 lat (skazanie na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat), 10 lat (skazanie na inną karę)

Powrót do przestępstwa

Powrót do przestępstwa, czyli ponowne popełnienie przestępstwa przez osobę już karaną, nazywane jest recydywą. Kodeks Karny rozróżnia trzy rodzaje recydywy: ogólną, szczególną i specjalną.

Recydywa ogólna to popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa przez osobę, która była już wcześniej karana. Z kolei recydywa szczególna występuje wtedy, gdy sprawca skazany za przestępstwo umyślne popełnia w ciągu 5 lat umyślne przestępstwo, podobne do poprzedniego przestępstwa. Przy tym trzeba pamiętać, że sprawca musiał odbyć co najmniej 6 miesięcy kary, a przestępstwo, które popełnił ponownie, musi być podobne do przestępstwa, za które został już skazany. Recydywa specjalna wiąże się z kolei z powrotem do (określonej w ustawie) kategorii przestępstw z zaznaczeniem, że powrót do przestępstwa następuje po odbyciu kary pozbawienia wolności.

Dobrowolne poddanie się karze

Jeżeli oskarżony sam wniesie o swoje ukaranie i nie będzie przedłużał postępowania, może starać się o złagodzenie kary. Nazywa się to dobrowolnym poddaniem się karze.


Wniosek można złożyć w każdej sprawie oprócz przypadku, w którym oskarżonemu zarzucono zbrodnię. W takim wniosku oskarżony proponuje dla siebie karę, jednak sąd może uznać propozycję oskarżonego za nieodpowiednią. Również wniosek nie zostaje uwzględniony, jeśli sprzeciwi mu się prokurator lub pokrzywdzony. Wniosek może być uwzględniony tylko pod warunkiem, że sąd uzna okoliczności sprawy za wyjaśnione. Taki wniosek może zostać złożony najpóźniej do zakończenie pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie.


Istnieje również możliwość skazania bez rozprawy. To środek, dzięki któremu oskarżony może szybko uzyskać wyrok skazujący. Decyzję o tym można podjąć już w trakcie postępowania przygotowawczego. Środek ten ma jednak zastosowanie tylko, gdy sprawa dotyczy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności.

Pojęcie winy

Mimo że często na rozprawach słyszy się o winie i winnym, kodeks karny nie zawiera definicji winy. W doktrynie prawa karnego występują różne pojęcia winy: psychologia definiuje ją jako po prostu stosunek sprawcy do czynu, wyróżniając winę umyślną i nieumyślną.


Wina dzieli się na winę umyślną w zamiarze bezpośrednim, w zamiarze ewentualnym oraz na winę nieumyślną. Wina umyślna w zamiarze bezpośrednim występuje, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony, z kolei wina umyślna w zamiarze ewentualnym występuje, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia takiego czynu, jednak nadal się na to godzi. Wina nieumyślna to brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego.


Z kolei okolicznościami wyłączającymi winę według prawa karnego są:

• niedojrzałość psychiczna i społeczna nieletnich,
  
• niepoczytalność,
  
• błąd.
  

Formy popełnienia przestępstwa

Do form popełnienia przestępstwa należą:

• usiłowanie,
  
• podżeganie,
  
• pomocnictwo,
  
• przygotowanie.
  

Osoba, która swoim zachowaniem zmierza do popełnienia przestępstwa, odpowiada za usiłowanie. Sąd w takiej sytuacji wymierza karę w granicach zagrożenia, przewidzianego dla danego przestępstwa. Oznacza to, że kara za usiłowanie zależy od tego, jak poważny miał być czyn zabroniony. W niektórych przypadkach sąd może zastosować złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Warto jednak wiedzieć, że osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania czynu zabronionego lub zapobiegła skutkowi, stanowiącemu znamię czynu zabronionego, nie podlega karze za usiłowanie przestępstwa!


Przygotowanie zachodzi wtedy, gdy sprawca podejmuje czynności, które mają stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania. Przygotowanie jest karalne, gdy tak stanowi ustawa – nie chodzi tylko o przepisy kodeksu karnego, ale również przepisy zawarte w takich aktach, jak ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii czy ustawa z dnia 17 grudnia 2004 roku o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych. Również ważną informacją jest to, że osoba, która dobrowolnie odstąpiła od przygotowania (a w szczególności gdy zniszczyła przygotowane środki/zapobiegła do skorzystania z nich w przyszłości!) nie podlega karze za przygotowanie!


Z kolei osoba, która nakłania drugą osobę do dokonania czynu zabronionego odpowiada za podżeganie. Za pomocnictwo odpowiada natomiast osoba, która swoim zachowaniem ułatwia popełnienie czynu zabronionego (dostarczy narzędzie, udzieli rady lub informacji). Dodatkowo za pomocnictwo odpowiada również osoba, która wbrew prawnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia tego czynu swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie! Kara za podżeganie lub pomocnictwo jest wymierzana w granicach zagrożenia, przewidzianego za sprawstwo. Sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Odpowiedzialność karna funkcjonariusza publicznego

Bycie funkcjonariuszem publicznym oznacza nie tylko korzystanie z większej ochrony prawnej oraz przywilejów, ale również wyższą odpowiedzialność, w tym odpowiedzialność karną.

Jednym z aspektów wartych uwagi, jest przekroczenie uprawnień. Występuje ono wtedy, gdy funkcjonariusz publiczny podejmuje czynność wykraczającą poza jego uprawnienia służbowe (np. wydaje decyzję niepozostającą w jego kompetencji). Sytuacja może także pójść w drugą stronę i można dopuścić się niedopełnienia obowiązków np. na niewykonanie polecenia służbowego. Samo przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza nie oznacza jeszcze przestępstwa, może być jednak podstawą odpowiedzialności służbowej lub dyscyplinarnej. Do uznania, że czyn jest przestępstwem, konieczne jest działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Nie chodzi wyłącznie o szkodę majątkową, lecz o każde realne narażenie dobra chronionego prawem.

Konsekwencje karne dla funkcjonariuszy publicznych zostały uregulowane w art. 231 Kodeksu Karnego.

Warto podkreślić, że w przypadku dopuszcza się czynu zabronionego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, grozi pozbawienie wolności do lat 10.